Kto jest zaszokowany wiadomością zamieszczoną w poprzednim wpisie o tym, że "Bogurodzica" to prastara pieśń białoruska i prawosławna, niech koniecznie przeczyta artykuł Romana Mazurkiewicza, badacza kultury i literatury staropolskiej:
"BOGURODZICA" W ŚWIETLE TRADYCJI CHRZEŚCIJAŃSTWA WSCHODNIEGO
Biegnący już niemal przez dwa stulecia nurt naukowych dociekań nad Bogurodzicą
nie doprowadził jak dotąd do definitywnego "rozwiązania zagadki", o
jakim śnił swego czasu jeden z najwybitniejszych naszych filologów,
Aleksander Brückner, a przed nim i po nim wielu innych wytrawnych
badaczy i miłośników starożytności literackich i muzycznych, którzy
podejmowali trud dociekania prawdy o czasie narodzin, środowisku,
domniemanych wzorcach czy wreszcie o anonimowym twórcy sławetnej
"pieśni ojców". I mimo że, jak pisał już w roku 1922 ks. Wyrzykowski,
"wyciśnięto z tekstu wszystko, co tylko wycisnąć było można; zbadano
nie tylko każdy wyraz i każdą literę, lecz nieomalże każdą kreskę", Bogurodzica
pozostaje ciągle zagadką, choć nie jest to już dzisiaj z pewnością, jak
pisał niegdyś Brückner – "zagadka zamknięta na siedem pieczęci".
Dziesięciolecia badań nie poszły bowiem na marne; prócz ogromnego
wzbogacenia wiedzy o samej pieśni, odsłoniły przy okazji ogromny obszar
z dziejów naszej kultury średniowiecznej i jej europejskich powiązań,
stały się impulsem dla owocnych dociekań z zakresu dziejów języka,
hymnografii, wersyfikacji, duchowości itd.
(…)
Z pewnością nie wyczerpano jeszcze w tym zakresie wszystkich
możliwości, zbyt słabo też, jak się zdaje, uwzględniano w badaniach
niezbędne w stosunku do dzieła tak klasycznie jak Bogurodzica
"średniowiecznego" podejście interdyscyplinarne; zdumiewające, na
przykład, jak niewiele uwagi poświęcali warstwie
dogmatyczno-modlitewnej Bogurodzicy (już u schyłku XIV wieku
nazwanej "pieśnią pełną niebieskich tajemnic") nasi teologowie
(Wyrzykowski, Brudz, a ostatnio Hryniewicz i Napiórkowski).
Niemal od zarania naukowej refleksji nad Bogurodzicą uwaga
wielu jej badaczy kierowała się w stronę tradycji chrześcijaństwa
wschodniego. Poczynając od marginalnych wzmianek o greckim rodowodzie
niektórych słów pieśni aż po monografię Józefa Birkenmajera,
najbardziej żarliwego entuzjasty "hipotezy bizantyńskiej", szukano w
kręgu grecko-słowiańskim inspiracji, wzorców, środowiska czy wręcz
autora patrum carminis. Prezentacja choćby najważniejszych
tylko domysłów i ustaleń w tym względzie zabrałaby tu zbyt wiele
miejsca. Przypomnijmy więc tylko, że zwolennikami łączenia Bogurodzicy
z inspiracjami bizantyńskimi czy starocerkiewno-słowiańskimi, wprost
lub też za pośrednictwem Zachodu, byli m.in. Wacław A. Maciejowski
(1839), N. Narbrzan-Bętkowski (1869), Konstanty Małkowski (1872), ks.
Jan Fijałek (1903), Wasyl Szczurat (1906), Vatroslaw Jagić (1909),
Andrzej Wyrzykowski (1922), Tadeusz Lehr-Spławiński (1936), Roman
Jakobson (1961), Julian Krzyżanowski (1963), Adolf Stender-Petersen
(1964), Augustyn Steffen (1967) i Tadeusz Milewski (1969).
Badania ostatnich trzech dziesięcioleci wykazywały przeważnie
skłonność do lekceważenia hipotez o orientacji
bizantyńsko-słowiańskiej, przesuwających z reguły czas powstania pieśni
przed wiek XII. Sceptyczne co prawda, ale i wyważone stanowisko w tym
względzie zajął kilkanaście lat temu Stanisław Urbańczyk, który pisał:
"Myślę, że nad argumentami zwolenników wpływów bizantyńskich nie
powinno się tak lekko przechodzić; należy się im przyjrzeć i wartość
ocenić. Również i literatury w języku staro-cerkiewno-słowiańskim nie
należy a priori wyłączać z pola widzenia."
(…)
Autor artykułu proponuje – jako uzupełnienie badań językowych – zbadanie tekstu "Bogurodzicy" pod kątem treści teologicznej. Taka analiza wykazuje duży związek pieśni z tradycją związaną z postacią Jana Chrzciciela, wywodzącą się z chrześcijaństwa wschodniego.
Artykuł został opublikowany w miesięczniku "Znak" (1994, nr 3, s. 30-41).
Odkryjmy Białoruś! 